W Piśmie Świętym

W Piśmie świętym jest wymieniany św. Michał pięć razy. Z Księgi Daniela dowiadujemy się o walce Michała z innymi książętami w obronie prześladowanego Daniela: Wtedy przybył mi z pomocą Michał, jeden z pierwszych książąt (Dn 10, 13). Jest on przedstawiony jako opiekun Izraela: Oznajmię tobie, co jest napisane w Księdze Prawdy. Nikt zaś nie może mi skutecznie pomóc przeciw nim, z wyjątkiem waszego księcia, Michała (Dn 10, 21). Tak mówi Prorok o wstawiennictwie i potędze Michała Archanioła. Tylko on może przeciwstawić się, symbolizującej zło, potędze perskiej: W owych czasach wystąpi Michał, wielki książę, który jest opiekunem dzieci twojego narodu. Wtedy nastąpi okres ucisku, jakiego nie było, odkąd narody powstały, aż do chwili obecnej. W tym czasie naród twój dostąpi zbawienia: ci wszyscy, którzy zapisani są w księdze (Dn 12, 1). Michał, dzięki nadprzyrodzonej zwycięskiej mocy dla obrony Ludu Bożego, którą posiada od Boga, występuje jako opiekun ludu świętego, sprawiedliwych i świętych, tj. zapisanych w księdze życia.

W Apokalipsie św. Jana Apostoła, Michał ukazany jest jako "pogromca Smoka - Szatana" (Ap 12, 7): I nastąpiła walka na niebie. Michał i jego aniołowie mieli walczyć ze Smokiem. I wystąpił do walki Smok [...] ale nie przemógł (Ap 12, 7-8). Walkę tę wszczyna Smok, który ma do dyspozycji dwie bestie, z morza i z lądu: bałwochwalcze mocarstwo (przemoc) i fałszywego proroka (symbol walki ideologicznej i kłamliwej propagandy). Obie bestie są narzędziami Smoka w walce z Niewiastą - Kościołem. Walka obejmuje wszystkie napaści i porażki od początku do końca świata, a przewodniczy jej Archanioł Michał.

W Księdze Jozuego przedstawiany jest z wydobytym mieczem jako wódz wojsk Pana (Joz 5, 13.13). W liście św. Judy Apostoła pojawia się jako walczący z szatanem o ciało Mojżesza (Jud 9). Św. Paweł Apostoł również o nim wspomina (1 Tes 4,16).

Kult św. Michała w Kościele

Kult św. Michała Archanioła istniał już w starożytności chrześcijańskiej. Z czasem Jego imię weszło do liturgii mszalnej, przy poświęceniu kadzidła i w liturgii pogrzebowej. Św. Michał Archanioł ukazał się także za czasów św. Grzegorza Wielkiego, papieża, w Rzymie podczas procesji przebłagalnej odprawianej na zamku zwanym odtąd Zamkiem Świętego Anioła, i włożył miecz do pochwy na znak, że Bóg odwróci srożący się gniew od ludu rzymskiego. Odtąd dżuma ustała. W Konstantynopolu kult św. Michała był tak żywy, że posiadał on tam już w VI wieku aż 10 poświęconych sobie kościołów, w IX wieku kościołów i klasztorów pod jego wezwaniem było już tam 15.

Najgłośniejsze sanktuarium ku czci św. Michała Archanioła mieści się we Francji na małej skalistej wysepce, wyrastającej z morza. Jest tam klasztor benedyktynów. Dawna nazwa wysepki Merkurego została zmieniona na "St. Michel". Tam to bowiem - jak głosi podanie - w roku 708 trzy razy pojawił się św. Michał biskupowi z Arsanches - św. Aubertowi. W 966 wódz normański, Ryszard I, wprowadził na tę skalistą wyspę benedyktynów.

Św. Michał był uważany za głównego patrona i opiekuna Izraela. W Nowym Testamencie doznawał czci jako szczególny opiekun Kościoła. Papież Leon XIII ustanowił osobną modlitwę, którą kapłani odmawiali po Mszy świętej z ludem do św. Michała o opiekę nad Kościołem. Św. Michała obrały sobie za szczególnego patrona m. in. Niemcy i Austria.

Jest księciem aniołów, któremu Bóg powierza zadania wymagające szczególnej siły. Wstawia się u Boga za ludźmi, jest aniołem stróżem ludu chrześcijańskiego. Stoi u wezgłowia umierających, którym następnie towarzyszy w drodze do wieczności. Łączy się z tym jego patronat nad kaplicami cmentarnymi. Artyści przedstawiają go z wagą do odmierzania dobrych uczynków.

Według Złotej Legendy średniowiecznego kaznodziei Jakuba de Voragine Archanioł Michał z polecenia Pana Boga: karze plagami Egipt, rozdziela wody Morza Czerwonego, prowadzi naród wybrany przez piaski pustyni do Ziemi Obiecanej. W dniu ostatecznym powinien na Górze Oliwnej zabić Antychrysta i dźwiękiem swej trąby wskrzeszać zmarłych.

Kult św. Michała w Polsce

W Polsce powstały dwa zgromadzenia zakonne pod wezwaniem Św. Michała: męskie i żeńskie, założone przez bł. Bronisława Markiewicza (+ 1912): michaelici i michaelitki.

O wielkiej czci, jakiej kiedyś w naszym narodzie doznał św. Michał, świadczy bardzo wielka liczba kościołów w Polsce pod jego wezwaniem. Jest ich prawie 350. O popularności św. Michała świadczy i to, że aż 222 miejscowości w naszym kraju zawdzięcza swoją nazwę imieniu św. Michała. Obraz św. Michała znajduje się w herbach 11 polskich miast.

W ikonografi św. Michał archanioł przedstawiany jest w tunice i paliuszu, w szacie władcy, jako wojownik w zbroi. Skrzydła św. Michała są najczęściej białe, niekiedy pawie. Włosy upięte opaską lub diademem. Jego atrybutami są: globus, krzyż, laska, lanca, miecz, oszczep, puklerz, szatan w postaci smoka u nóg lub skrępowany, tarcza z napisem: "Quis ut Deus" - "Któż jak Bóg", waga.